Cha mẹ, nhà trường và cộng đồng xã hội hãy cùng chung tay dựng “lá chắn” bảo vệ trẻ em trên không gian mạng
Trong thời đại công nghệ số, internet và mạng xã hội mở ra nhiều cơ hội cho trẻ em học tập, giải trí, khám phá thế giới. Những ứng dụng học trực tuyến, trò chơi giáo dục, video sáng tạo, diễn đàn chia sẻ... giúp trẻ nâng cao kiến thức, rèn luyện tư duy và kỹ năng mềm. Thế nhưng, song hành với lợi ích đó là nhiều rủi ro khi trẻ em tiếp xúc với môi trường mạng không kiểm soát.
Bảo vệ trẻ em nói chung và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng là trách nhiệm chung của toàn xã hội
Tuy nhiên, internet cũng tiềm ẩn nguy cơ đối với trẻ em như các mối đe dọa về an toàn thông tin hay việc tiếp cận với các nội dung bạo lực, độc hại... Trước thực tế đó, việc bảo vệ trẻ em trước những rủi ro trên mạng không chỉ là trách nhiệm của gia đình, nhà trường mà còn cần sự chung tay của toàn xã hội.
Theo thống kê từ Báo cáo Kỹ thuật số Việt Nam năm 2023 cho thấy, có đến 77,9 triệu người Việt đang sử dụng internet – chiếm hơn 79% dân số – và gần 1/3 trong số đó là trẻ em dưới 18 tuổi. Trong khi đó, nội dung xấu độc, bạo lực, khiêu dâm, trào lưu lệch lạc, thông tin giả mạo vẫn len lỏi hàng ngày trên Facebook, YouTube, TikTok, các ứng dụng trò chuyện hay trò chơi trực tuyến.
Trẻ em, với tâm sinh lý chưa ổn định, dễ bị dụ dỗ, dễ tin tưởng, thường trở thành mục tiêu của những hành vi bắt nạt, xâm hại, lừa đảo hoặc lệch lạc về hành vi do ảnh hưởng từ những nội dung tiêu cực. Việc trẻ bắt chước theo các trào lưu nguy hiểm, bị bắt nạt qua mạng, bị dụ dỗ gửi ảnh nhạy cảm hoặc bị nghiện internet dẫn đến trầm cảm, suy giảm sức khỏe học đường, thậm chí tử vong... không còn là chuyện hiếm.
Có thể thấy, chúng ta đang sống trong thời đại mà công nghệ số đang có những phát triển vượt bậc. Các công nghệ hiện đại như Trí tuệ nhân tạo (AI), Dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT)... đã trở thành một phần không thể thiếu trong học tập, làm việc và giải trí. Tuy nhiên, song hành cùng những lợi ích là những thách thức ngày càng gia tăng, đặc biệt là về an toàn thông tin, quyền riêng tư trên môi trường mạng. Đặc biệt, trẻ em - đối tượng dễ bị tổn thương nhất - đang đối mặt với nhiều nguy cơ khi các em chưa có đầy đủ kỹ năng để nhận diện và phòng tránh rủi ro.
Bên cạnh đó, sử dụng internet quá sớm còn mang đến nhiều hệ lụy khi các em bị ảnh hưởng bởi những thông tin độc hại, những trào lưu nguy hiểm du nhập từ nước ngoài. Đơn cử như năm 2019, trào lưu thử thách Momo, “cá voi xanh”, đã thu hút số lượng lớn người tham gia, gây ra những hệ lụy tiêu cực, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý trẻ em. Hay một số đối tượng lợi dụng kẽ hở trên không gian mạng để kêu gọi các em tụ tập gây rối trật tự công cộng, lôi kéo các em sa vào tệ nạn xã hội... Không ít trường hợp, các em còn bị lừa đảo chiếm đoạt tài sản bằng nhiều thủ đoạn tinh vi như “mua, bán vật phẩm game online”, “cho, tặng điện thoại, máy tính để phục vụ học tập”...
Trước thực trạng đáng báo động, Việt Nam đã sớm xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý nhằm tăng cường bảo vệ trẻ em khỏi những nguy cơ trên không gian mạng. Các đạo luật then chốt như: Luật Trẻ em 2016, Luật An ninh mạng 2018, Luật Công nghệ thông tin 2006, Luật Báo chí 2016... đã quy định chi tiết trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức trong việc bảo vệ trẻ em.
Nổi bật là Điều 54 Luật Trẻ em quy định: “Trẻ em có quyền được bảo vệ khi tham gia môi trường mạng, bao gồm quyền được bảo mật thông tin cá nhân, được hướng dẫn kỹ năng sử dụng mạng an toàn, được tiếp cận nội dung lành mạnh và được bảo vệ khỏi các hành vi xâm hại qua mạng”. Luật cũng nghiêm cấm việc khai thác, thu thập, lưu trữ, chia sẻ thông tin đời tư của trẻ em khi chưa được phép.
Chính phủ đã ban hành Nghị định 56/2017/NĐ-CP làm rõ các trách nhiệm cụ thể về bảo vệ thông tin cá nhân, an toàn khi trao đổi dữ liệu trên mạng, cơ chế hỗ trợ – can thiệp trẻ bị xâm hại. Các chế tài xử phạt hành vi vi phạm cũng ngày càng rõ ràng: từ mức phạt hành chính đến hình sự (như quy định tại Điều 147 Bộ Luật Hình sự 2015 với mức án lên đến 12 năm tù nếu lôi kéo trẻ trình diễn khiêu dâm qua mạng).
Tuy nhiên, công tác bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng còn gặp nhiều rào cản. Đầu tiên là kỹ năng nhận biết, xử lý thông tin độc hại của trẻ em còn nhiều hạn chế
Năm 2021, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình “Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng” (Quyết định số 830/QĐ-TTg). Đây là chương trình hành động mang tính chiến lược, phân công trách nhiệm cụ thể cho các bộ, ngành, đặc biệt là Bộ Thông tin và Truyền thông với vai trò chủ trì.
Có 5 nhóm nguy cơ chính đối với trẻ em trên môi trường mạng, gồm:
1. Tiếp cận thông tin không phù hợp với độ tuổi
Trẻ dễ vô tình bắt gặp hình ảnh khiêu dâm, video bạo lực hay các quảng cáo không lành mạnh, đặc biệt trên các nền tảng mạng xã hội. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến tư duy, nhận thức và hành vi.
2. Lộ lọt thông tin cá nhân
Trẻ em bị dụ dỗ cung cấp dữ liệu cá nhân, hoặc phụ huynh đăng tải hình ảnh con cái quá mức trên mạng xã hội mà không kiểm soát quyền riêng tư, gây nguy cơ bị kẻ xấu lợi dụng để tống tiền, lạm dụng, bắt cóc.
3. Nghiện internet, game, mạng xã hội
Thống kê của WHO cho thấy khoảng 10–15% trẻ em từ 10–15 tuổi bị nghiện game. Nhiều trẻ bỏ ăn, bỏ ngủ, thờ ơ với học tập, gia đình và bị lệch chuẩn hành vi.
4. Bị bắt nạt trên mạng (cyberbullying)
Từ những lời mắng chửi, dọa nạt đến lan truyền hình ảnh, video xấu, việc bị bắt nạt trên mạng khiến nhiều trẻ em trầm cảm, tự ti, có em thậm chí tự tử.
5. Gạ gẫm, xâm hại tình dục qua mạng
Các đối tượng xấu thường tiếp cận qua tin nhắn, bình luận, kết bạn giả danh hoặc qua các app hẹn hò để dụ dỗ trẻ gửi ảnh nhạy cảm, thậm chí lôi kéo gặp mặt để xâm hại.
Để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, cần có sự đồng hành chặt chẽ và chủ động từ gia đình, nhà trường và doanh nghiệp:
Đối với cha mẹ
Hướng dẫn trẻ cách sử dụng internet an toàn, biết từ chối và báo cáo những nội dung xấu.
Thiết lập thời gian sử dụng mạng, kiểm tra phần mềm, thiết bị và cài đặt chế độ kiểm soát.
Tôn trọng quyền riêng tư nhưng luôn giữ vai trò người bạn đồng hành để con có thể chia sẻ.
Đối với nhà trường
Tổ chức chương trình giáo dục kỹ năng số, nhận diện thông tin sai lệch, giáo dục giới tính, kỹ năng phòng tránh xâm hại.
Phối hợp với phụ huynh trong việc quản lý hành vi học sinh trên mạng.
Đối với các doanh nghiệp công nghệ
Phát triển các ứng dụng, trò chơi phù hợp với độ tuổi.
Tích hợp công cụ kiểm soát thời gian, lọc nội dung, kiểm duyệt quảng cáo độc hại.
Cung cấp công cụ cảnh báo sớm các hành vi bất thường.
Mạng lưới bảo vệ và ứng cứu trẻ em trên môi trường mạng
Hiện nay, Việt Nam đã thành lập Mạng lưới ứng cứu và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, do Cục An toàn thông tin (Bộ TT&TT) điều phối và Trung tâm VNCERT là cơ quan thường trực. Mạng lưới có nhiệm vụ:
Tiếp nhận và xử lý các hành vi xâm hại trẻ em qua mạng.
Tư vấn chính sách, phổ biến Bộ Quy tắc ứng xử trên không gian mạng.
Kết nối mạng lưới quốc tế, nâng cao năng lực phòng vệ.
Bên cạnh đó, Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111 hoạt động 24/7 với vai trò tiếp nhận, hỗ trợ và can thiệp kịp thời các vụ việc xâm hại, bạo lực, bóc lột trẻ em.
Mọi hành vi xâm hại trẻ em qua mạng cần được lên án, xử lý nghiêm minh. Mỗi người lớn – mỗi người dân – cần trở thành một “tường lửa sống” để bảo vệ trẻ em trước mọi hiểm họa từ môi trường mạng./.
